ŚLINA

Ślina mieszana jest wydzieliną z trzech dużych par gruczołów ślinowych – ślinianki podżuchwowej, podjęzykowej i przyusznych oraz przez bardzo dużą ilość małych gruczołów zlokalizowanych w błonie śluzowej policzków, podniebienia, warg i języka. 

Ślina głównie za pomocą gruczołów ślinowych pomocniczych (małych) wydzielana jest cały czas w małych ilościach. W fizjologicznych warunkach w ciągu doby dorosły człowiek wytwarza 500 – 600 ml śliny. Około 200 – 300 ml odpowiada wydzielaniu spoczynkowemu, pozostała ilość stanowi odpowiedź na bodźce. Podczas snu następuje zahamowanie wytwarzania śliny – ślinianki produkują wtedy zaledwie 10 ml śliny (80% - ślinianka podżuchwowa, 20% podjęzykowa), z czego ślinianka przyuszna jest całkowicie wyłączana z czynności. Stwierdzone, że wydzielanie śliny niestymulowanej jest wysoki w dzieciństwie i obniża się stopniowo, aż do osiągnięcie lat pięciu.

Jest ona bezbarwną, lekko opalizującym płynem o ciężarze właściwym od 1,002 do 1,012. Właściwe pH śliny wynosi 6.  Na zawartość pH śliny wpływają zawarte w niej bufory: węglowodanowy, fosforanowy i białkowy.

Mechanizm wydzielania śliny

W gruczołach ślinowych wyróżniamy dwa rodzaje komórek: surowicze (wytwarzające płyn wodnisty, ubogi w składniki organiczne), które znajdują się w śliniankach przyusznych oraz śluzowe (gęsty, lepki bogaty w glikoproteidy płyn) znajdujące się w śliniankach podjęzykowej i podżuchwowej. Mniejsze gruczoły ślinowe wytwarzają ślinę śluzową, bogatą w glikoproteidy, ale ubogą w enzymy i sole mineralne.

Ujście przewodu ślinianki przyusznej (Stenona) znajduje się na wewnętrznej ścianie policzka na wysokości pierwszego zęba trzonowego górnego. Ujście przewodu Whartona, czyli ślinianki podżuchwowej znajduje się w okolicy wędzidełka języka w dnie jamy ustnej. Podobnie umiejscowione ma ujście przewodu ślinianki podjęzykowej – Rivinusa. 

Wśród czynników mających wpływ na wydzielanie śliny możemy wyróżnić:

- czynniki zewnętrzne: 1) Bodźce psychiczne – np. myśl o jedzeniu, 2) Bodźce miejscowe – drażnienie mechaniczne błony śluzowej, zapach, smak,

- czynniki hormonalne: testosteron, tyroksyna i bradykinina stymulują wydzielanie śliny. Podczas menopauzy obserwujemy zahamowanie wydzielania śliny, idzie za tym – suchość w jamie ustnej.

- układ nerwowy: ślinianki są bardzo unerwione. Zapoczątkowanie wydzielania śliny związane jest z pobudzeniem nerwowym. 

W warunkach naturalnych wydzielanie śliny jest skutkiem działań:

- bezwarunkowego, który pojawia się po 2 – 3 sekundach od pojawianie się w jamie ustnej pokarmu lub ciała obcego. Bodźcem mogą być ruchy szczęki i żuchwy.

oraz

- warunkowy, który ma miejsce wtedy bodziec nie działa na nerwy jamy ustnej, ale odbierany jest przez inny narząd zmysłu: wzrok, węch. 

Stałe upośledzenie wydzielania śliny spotyka nie zwykle rzadko. Przyczynami zmniejszenia wydzielania śliny mogą być ogólne zmniejszenie ilości płynów tkankowych, czynniki emocjonalne oraz gorączka. Natomiast przyczynami zwiększonego wydzielania śliny mogą być: choroby jamy ustnej np. takie jak rak wargi lub wrzody języka, epilepsja, choroba Parkinsona czy ciąża. Ona „schorzenia” powodują zachwianie flory w jamie ustnej, które mogą skutkować chorobami przyzębia lub próchnicom. 

Skład śliny

Ślina w 99% składa się w wody. Ilość składników organicznych nie przekracza 5 g/l, a składniki nieorganiczne występują w ilości około 2,5 g na litr. 

SKŁADNIKI ORGANICZNE:          

Białka są największą grupą składników organicznych w ślinie. Zawartość białka całkowitego w ślinie wynosi 2,2g/l.

Białko surowicy krwi: albuminy i ɣ-globuliny stanowią 20% białka całkowitego.

Glikoproteidy: w ślinie ślinianek przyusznych stanowią 35% białka całkowitego. Ich budowa nie jest do końca poznana.

Substancje grupowe krwi: nie występują w ślinie ślinianek przyusznych. W ślinie podżuchwowej występują w stężeniu 15 mg w litrze, w podjęzykowej w znacznie większym stężeniu.

Enzymy: Głównie lizozym, który w ślinie ślinianki przyusznej występuje w stężeniu 150 – 250 mg/l, co stanowi około 10 % białka całkowitego. Amylaza natomiast w stężeniu 1g/l występuje również w ślinie ślinianki przyusznej. Inne enzymy – fosfataza, acetylocholinoesteraza i rybonukleaza występują w podobnych stężeniach.

Parotyna i substancje parotynopodone: posiada właściwości immunogenne.

Niebiałkowe substancje azotowe, czyli mocznik (60 – 200 g/l), aminokwasy (50 mg/l), kwas moczowy (40 mg/l) i kreatynina (1,5 mg/l).

Bezazotowe substancje organiczne, czyli cukier.

Lipidy, których stężenie w ślinie jest bardzo małe, nie przekracza 20 mg na litr śliny.

ZWIĄZKI NIEORAGNICZNE

Kationy: Na, K, Ca, Mg

Aniony: Cl, F, J, HCO_3, CO₃, H₂PO₄, HPO₄

Rola śliny

Funkcja trawienna: jest wynikiem obecności w ślinie enzymy amylolitycznego. Rola śliny, jako soku trawiennego dotyczy również dostarczania wody do rozpuszczania pokarmów w jamie ustnej i w ten sposób: wywołuje bodźce smakowe działające na błonę śluzową jamy ustnej i języka, umożliwia przeprowadzenie reakcji hydrolizy, a także pomaga uformowaniu kęsa, umożliwiając jego połknięcie.

Funkcja obronna: działa bakteriobójczo, antybakteryjnie, ale też zwilża i mechanicznie oczyszcza błonę śluzową jamy ustnej.

Funkcja wydalnicza: usuwa z organizmu substancje organiczne i nieorganiczne takie jak: mocznik i kwas moczowy, jodki, tiocyjanki, niektóre substancje egzogenne – alkohol, morfina, wydala wprowadzone do organizmu metale ciężkie: rtęć, ołów, bizmut.

Funkcja przewodzenia: własność elektrolitu nadaje ślinie obecność w niej różnych soli. Stosowane często do wypełnień próchnicowych jak i protetycznych w jamie ustnej różnych metali mogą tworzyć ogniwa. Prąd poniżej 50 mV nie powodują widocznych zmian w jamie ustnej.

Udział w mowie: Ślina zapobiega wyschnięciu jamy ustnej, umożliwia także ruch języka, warg i innych części jamy ustnej. 

Paulina Mintzberg-Wachowicz