Właściwie na każdym kroku, także codziennie w gabinecie
stomatologicznym spotykamy się z pacjentami, którzy marzą o śnieżnobiałym
uśmiechu. Niemalże wszystkie gabinety obecnie posiadają w swojej ofercie zabieg
wybielania. Pewnie po części związane jest to z zaburzeniami barwy zębów.
Przebarwienia mogą obejmować całe
uzębienie, pojedyncze zęby – lub niektóre ich obszary. Mogą dotyczyć uzębienia
mlecznego, jak i stałego. Mogą być ledwo widoczne lub silnie zabarwione –
zależy to od: przenikania substancji barwnych w strukturę tkanek twardych,
przylegania czynników chromogennych do zewnętrznej powierzchni szkliwa,
odkładania barwników lub zachodzenia reakcji barwnych w obrębie osadów
nazębnych. Czynniki wywołujące zaburzenia barwy możemy podzielić na: wewnątrzpochodne (ogólne i miejscowe) i
zewnątrzpochodne.
Czynniki wewnątrzpochodne – przyczyny ogólne
Przyczynami mogą być:
- choroby ogólne (min, żółtaczka noworodkowa,
wrodzone wady przewodu żółciowego, porfiria wrodzona, mukowiscydoza),
- zatrucia (np., metalami),
- leki (szczególnie antybiotyki na bazie
tetracyklin).
Przebarwienia o kolorze
niebieskawym, żółtozielonym, szarym, zielonobrązowym, czarnym występują u osób,
które w okresie noworodkowym przebyły chorobę hemolityczną lub żółtaczkę.
Podobne – brązowe zabarwienie występuje u ludzi chorych na alkoptonurię. W
przypadku chorych na porfirię wrodzoną – na skutek przekrwienia miazgi
występuje zabarwienie zębiny i cementu na kolor różowy, czerwony i brązowy, ale
zmiany te dotyczą przede wszystkim uzębienia mlecznego. Mukowiscydoza powoduje
szare zabarwienie uzębienia. W wyniku niedoczynności nadnerczy obserwujemy zęby
przebarwione na żółto, przy nadczynności tarczycy – kolor niebieskobiały, a
niedoczynności – kolor uzębienia jest mlecznobiały.
W przypadku wad rozwojowych zębów
uwarunkowanych genetycznie możemy zaobserwować dodatkowo zmiany zabarwienia np.
przy niepełnej mineralizacji szkliwa – kolor mlecznobiały lub jasnobrunatny;
przy niecałkowitym rozwoju szkliwa – kolor żółtobrunatny, a przy niecałkowitym
rozwoju zębiny – kolor szary, żółty lub brunatny.
W przypadku zatruć ważnym
zagadnieniem jest przewlekłe zatrucie fluorem. Fluoroza to zaburzenie
spowodowane nadmierną podażą fluoru. Zmiany kliniczne zależą od dawki, czasu o
wieku. Charakteryzuje się występowaniem nieprzezroczystych, mętnych, białych
plam. Które układają się w pasty, cętki lub dołki. Można wyróżnić dwa typu tego
schorzenia. Pierwszy jest objawem zwiększonej zawartości fluoru w środowisku –
szczególnie w wodzie pitnej, ponad 1,2 mg/litr. Drugi typ nie jest do końca
wyjaśniony – zmiany mogą być obecne nawet przy śladowych ilościach fluoru w
wodzie pitnej. Mechanizm powstawania plam prawdopodobnie polega na działaniu
hamującym fluoru na enzymy i uszkadzania ameloblastów. Przebarwienia mogą być
barwy od kredowobiałej, aż do brunatnej, a w ciężkich przypadkach nawet
przechodzić nawet w czerń.
Fluoroza spotykana jest
przeważnie w uzębieniu stałym, ale są przypadku pojawiania się tez w uzębieniu
mlecznym i występuje w nim znacznie łagodniej. W zębach stały najczęściej
atakują górne siekacze.
Do ostatnich czynników
wewnątrzpochodnych – ogólnych zaliczamy stosowanie leków. Produkty rozpadu tych
leków wnikają w głąb tkanek zmieniając ich naturalne zabarwienie. Najczęściej
obserwujemy zmiany w zabarwieniu zębów spowodowanych tetracyklinami. Zaburzenia
dotyczą uzębienia mlecznego, jeżeli antybiotyk był stosowany między 4 miesiącem
życia płodowego, a pierwszym rokiem. W momencie, kiedy antybiotyk był podawana
w okresie od urodzenie do 7 roku życia zaburzenia będą obserwowane w uzębieniu
stałym. Nasilenie przebarwień uwarunkowane jest dawką leku oraz okresem jego
przyjmowanie. Zabarwienia mogą być żółtobrązowe lub w odcieniach szarości i
brązu, aż do czerni. Najczęściej widoczne są na pierwszych trzonowcach i zębach
siecznych.
Czynniki wewnątrzpochodne – miejscowe
Zaburzenia spowodowane min. przez
wynaczynienie krwi wskutek urazu lub ekstyrpacji przyżyciowej miazgi,
uszkodzeniem zawiązka zęba stałego czy rozpad zgorzelinowy miazgi. W tych
przypadkach czynnik barwiący wbudowany jest w już uformowaną zębinę.
Wynaczynienie miazgi ma miejsce
podczas ekstyrpacji miazgi w znieczuleniu lub w przypadku przerwania ciągłości
naczyń krwionośnych. Ząb zabarwia się wtedy na różowo. W przypadku zmiany tego
zabarwienia z różowego na szary możemy przypuszczać, że miazga obumarła.
Zmiany w zabarwieniu zachodzą
również podczas resorpcji korzenia. Fizjologiczna rozpoczyna się na 2- 4 lata
przed wymianą uzębienia. Patologiczna związana np. z wewnętrznym ziarniniakiem
może występować na pojedynczych zębach, lub symetrycznie, albo, – co prawda
występuje to niezmiernie rzadko – może obejmować większą liczbę zębów.
Miejscową przyczyną zaburzeń
barwy zębów może być zgorzelinowy rozpad miazgi – wówczas ząb ma kolor szary.
Uszkodzenie zawiązków zębów stały
najczęściej związany jest najczęściej z urazem siekaczy mlecznych lub przy
toczącym się stanie zapalnym w okolicy okołowierzchołkowej.
Czynniki zewnątrzpochodne
W tych przypadkach do przebarwień
dochodzi na skutek działania czynnika przebarwiającego na zewnętrzną
powierzchnię szkliwa. Substancje barwne przylegają wtedy albo bezpośrednio do
powierzchni szkliwa albo wchodzą w skład osadów nazębnych, które w momencie
zalegania przez długi okres czasu ulegają zabarwieniu na kolor żółty, zielony,
pomarańczowy, brązowy lub czarny.
Rozróżniamy trzy mechanizmy
zabarwień osadów nazębnych:
·
zalegania barwnika w płytce bakteryjnej
·
zmiany chemiczne organicznych składników płytki
·
występowanie w płytce drobnoustrojów
Zaburzenia barwy zębów może być
także spowodowane na skutek zalegania w złogach nazębnych naturalnych i
sztucznych barwników pożywienia (np. jagód, kawa, herbata, czerwone wino), oraz
palenie i żucie tytoniu. Najczęściej spotykamy przebarwienia ciemnożółte lub
czarne. Początkowo obejmują okolice przyszyjkowe i pojawiają się na
powierzchniach językowych. Nikotyna penetruje w mikroszczeliny szkliwa oraz w
bruzdy, otwory, szczeliny. Przebarwienia te są bardzo trudne do usunięcia.
Przebarwienie możemy zaobserwować
także u osób pracujących z metalami – cyną, miedzią, żelazem, ołowiem czy
rtęcią.
Przyczynami pojedynczych
przebarwień zębów mogą być min czynniki miejscowe: próchnica, leki i materiały
stomatologiczne – płyn Lugola, amalgamat, azotan srebra; płyny z chlorheksydyną
lub leki podawane doustnie np. żelazo. W przypadku przebarwień związanych z
próchnicom ząb może przybierać barwy od kredowobiałą, brunatną, a nawet czarną.
Mimo, że wybielanie zębów jest
obecnie bardzo popularne należy pamiętać, ze nie każdy ząb, nie każde
przebarwienie da się wybielić. Są odcienie zębów, które wybielają się bardzo
dobrze, ale są tez takie, które wybielić jest bardzo trudno. Należy też
pamiętać, że zęby się także starzeją. Z biegiem czasu dochodzi do starcia
szkliwa, a na jego powierzchni pojawia się coraz więcej pęknięć i zagłębień.
Paulina Mintzberg-Wachowicz
Bibliografia: Wybielanie zębów żywych; L.Wagner, K. Małkiewicz; wyd:
Med. Tour Press International 2006
