ZABURZENIA BARWY ZĘBÓW – PRZEBARWIENIA

Właściwie na każdym kroku, także codziennie w gabinecie stomatologicznym spotykamy się z pacjentami, którzy marzą o śnieżnobiałym uśmiechu. Niemalże wszystkie gabinety obecnie posiadają w swojej ofercie zabieg wybielania. Pewnie po części związane jest to z zaburzeniami barwy zębów. 

Przebarwienia mogą obejmować całe uzębienie, pojedyncze zęby – lub niektóre ich obszary. Mogą dotyczyć uzębienia mlecznego, jak i stałego. Mogą być ledwo widoczne lub silnie zabarwione – zależy to od: przenikania substancji barwnych w strukturę tkanek twardych, przylegania czynników chromogennych do zewnętrznej powierzchni szkliwa, odkładania barwników lub zachodzenia reakcji barwnych w obrębie osadów nazębnych. Czynniki wywołujące zaburzenia barwy możemy podzielić na: wewnątrzpochodne (ogólne i miejscowe) i zewnątrzpochodne. 

Czynniki wewnątrzpochodne – przyczyny ogólne

Przyczynami mogą być:

• choroby ogólne (min, żółtaczka noworodkowa, wrodzone wady przewodu żółciowego, porfiria wrodzona, mukowiscydoza),

• wady rozwojowe zębów,

• zatrucia (np., metalami),

• leki (szczególnie antybiotyki na bazie tetracyklin).

Przebarwienia o kolorze niebieskawym, żółtozielonym, szarym, zielonobrązowym, czarnym występują u osób, które w okresie noworodkowym przebyły chorobę hemolityczną lub żółtaczkę. Podobne – brązowe zabarwienie występuje u ludzi chorych na alkoptonurię. W przypadku chorych na porfirię wrodzoną – na skutek przekrwienia miazgi występuje zabarwienie zębiny i cementu na kolor różowy, czerwony i brązowy, ale zmiany te dotyczą przede wszystkim uzębienia mlecznego. Mukowiscydoza powoduje szare zabarwienie uzębienia. W wyniku niedoczynności nadnerczy obserwujemy zęby przebarwione na żółto, przy nadczynności tarczycy – kolor niebieskobiały, a niedoczynności – kolor uzębienia jest mlecznobiały. 

W przypadku wad rozwojowych zębów uwarunkowanych genetycznie możemy zaobserwować dodatkowo zmiany zabarwienia np. przy niepełnej mineralizacji szkliwa – kolor mlecznobiały lub jasnobrunatny; przy niecałkowitym rozwoju szkliwa – kolor żółtobrunatny, a przy niecałkowitym rozwoju zębiny – kolor szary, żółty lub brunatny. 

W przypadku zatruć ważnym zagadnieniem jest przewlekłe zatrucie fluorem. Fluoroza to zaburzenie spowodowane nadmierną podażą fluoru. Zmiany kliniczne zależą od dawki, czasu o wieku. Charakteryzuje się występowaniem nieprzezroczystych, mętnych, białych plam. Które układają się w pasty, cętki lub dołki. Można wyróżnić dwa typu tego schorzenia. Pierwszy jest objawem zwiększonej zawartości fluoru w środowisku – szczególnie w wodzie pitnej, ponad 1,2 mg/litr. Drugi typ nie jest do końca wyjaśniony – zmiany mogą być obecne nawet przy śladowych ilościach fluoru w wodzie pitnej. Mechanizm powstawania plam prawdopodobnie polega na działaniu hamującym fluoru na enzymy i uszkadzania ameloblastów. Przebarwienia mogą być barwy od kredowobiałej, aż do brunatnej, a w ciężkich przypadkach nawet przechodzić nawet w czerń. 

 

Fluoroza spotykana jest przeważnie w uzębieniu stałym, ale są przypadku pojawiania się tez w uzębieniu mlecznym i występuje w nim znacznie łagodniej. W zębach stały najczęściej atakują górne siekacze.

Do ostatnich czynników wewnątrzpochodnych – ogólnych zaliczamy stosowanie leków. Produkty rozpadu tych leków wnikają w głąb tkanek zmieniając ich naturalne zabarwienie. Najczęściej obserwujemy zmiany w zabarwieniu zębów spowodowanych tetracyklinami. Zaburzenia dotyczą uzębienia mlecznego, jeżeli antybiotyk był stosowany między 4 miesiącem życia płodowego, a pierwszym rokiem. W momencie, kiedy antybiotyk był podawana w okresie od urodzenie do 7 roku życia zaburzenia będą obserwowane w uzębieniu stałym. Nasilenie przebarwień uwarunkowane jest dawką leku oraz okresem jego przyjmowanie. Zabarwienia mogą być żółtobrązowe lub w odcieniach szarości i brązu, aż do czerni. Najczęściej widoczne są na pierwszych trzonowcach i zębach siecznych.

Czynniki wewnątrzpochodne – miejscowe

Zaburzenia spowodowane min. przez wynaczynienie krwi wskutek urazu lub ekstyrpacji przyżyciowej miazgi, uszkodzeniem zawiązka zęba stałego czy rozpad zgorzelinowy miazgi. W tych przypadkach czynnik barwiący wbudowany jest w już uformowaną zębinę. 

Wynaczynienie miazgi ma miejsce podczas ekstyrpacji miazgi w znieczuleniu lub w przypadku przerwania ciągłości naczyń krwionośnych. Ząb zabarwia się wtedy na różowo. W przypadku zmiany tego zabarwienia z różowego na szary możemy przypuszczać, że miazga obumarła. 

Zmiany w zabarwieniu zachodzą również podczas resorpcji korzenia. Fizjologiczna rozpoczyna się na 2- 4 lata przed wymianą uzębienia. Patologiczna związana np. z wewnętrznym ziarniniakiem może występować na pojedynczych zębach, lub symetrycznie, albo, – co prawda występuje to niezmiernie rzadko – może obejmować większą liczbę zębów. 

Miejscową przyczyną zaburzeń barwy zębów może być zgorzelinowy rozpad miazgi – wówczas ząb ma kolor szary. 

Uszkodzenie zawiązków zębów stały najczęściej związany jest najczęściej z urazem siekaczy mlecznych lub przy toczącym się stanie zapalnym w okolicy okołowierzchołkowej. 

Czynniki zewnątrzpochodne

W tych przypadkach do przebarwień dochodzi na skutek działania czynnika przebarwiającego na zewnętrzną powierzchnię szkliwa. Substancje barwne przylegają wtedy albo bezpośrednio do powierzchni szkliwa albo wchodzą w skład osadów nazębnych, które w momencie zalegania przez długi okres czasu ulegają zabarwieniu na kolor żółty, zielony, pomarańczowy, brązowy lub czarny.

Rozróżniamy trzy mechanizmy zabarwień osadów nazębnych:

·         zalegania barwnika w płytce bakteryjnej

·         zmiany chemiczne organicznych składników płytki

·         występowanie w płytce drobnoustrojów

Zaburzenia barwy zębów może być także spowodowane na skutek zalegania w złogach nazębnych naturalnych i sztucznych barwników pożywienia (np. jagód, kawa, herbata, czerwone wino), oraz palenie i żucie tytoniu. Najczęściej spotykamy przebarwienia ciemnożółte lub czarne. Początkowo obejmują okolice przyszyjkowe i pojawiają się na powierzchniach językowych. Nikotyna penetruje w mikroszczeliny szkliwa oraz w bruzdy, otwory, szczeliny. Przebarwienia te są bardzo trudne do usunięcia.

Przebarwienie możemy zaobserwować także u osób pracujących z metalami – cyną, miedzią, żelazem, ołowiem czy rtęcią. 

Przyczynami pojedynczych przebarwień zębów mogą być min czynniki miejscowe: próchnica, leki i materiały stomatologiczne – płyn Lugola, amalgamat, azotan srebra; płyny z chlorheksydyną lub leki podawane doustnie np. żelazo. W przypadku przebarwień związanych z próchnicom ząb może przybierać barwy od kredowobiałą, brunatną, a nawet czarną.

Mimo, że wybielanie zębów jest obecnie bardzo popularne należy pamiętać, ze nie każdy ząb, nie każde przebarwienie da się wybielić. Są odcienie zębów, które wybielają się bardzo dobrze, ale są tez takie, które wybielić jest bardzo trudno. Należy też pamiętać, że zęby się także starzeją. Z biegiem czasu dochodzi do starcia szkliwa, a na jego powierzchni pojawia się coraz więcej pęknięć i zagłębień.

Paulina Mintzberg-Wachowicz

Bibliografia: Wybielanie zębów żywych; L.Wagner, K. Małkiewicz; wyd: Med. Tour Press International 2006